Abdest
الوضوء
Başta namaz olmak üzere bazı ibadetlerden önce yapılan dini temizlik.
“Abdest” kelimesi Farsça’dan Türkçe’ye geçmiş olup sözlük anlamı “el suyu”dur. Arapça’da abdest karşılığında kullanılan “vuda” kelimesi “temizlik, parlaklık, güzellik” anlamlarına gelir. Dini bakımdan kirlilik hali maddi/hakiki (necâset) ve manevi/hükmi (hades) olmak üzere iki kısma; manevi kirlilik de büyük (cünüplük, hayız ve nifas halleri) ve küçük (abdestsizlik hali) olmak üzere ikiye ayrılır. Büyük hadesten temizlenme gusül ile, küçük hadesten temizlenme abdest ile olur (bk. TAHÂRET). Belirli organları su ile yıkamak ve başı meshetmekten ibaret olan abdest, manevi (hükmi) kirlilikten temizlenmek için konulmuş özel bir temizlenme şekli, manevi açıdan ibadete hazır olmayı sağlayan bir vesiledir. Namaz kılmak için abdest alınmasını emreden ayette şöyle buyurulur: “Ey iman edenler! Namaz kılacağınız zaman yüzünüzü, dirseklere kadar kollarınızı yıkayın, başlarınızı meshedin ve bileklere kadar ayaklarınızı yıkayın” (el-Mâide 5/6). Abdest Mekke’de namazla birlikte farz kılınmış; Hz. Peygamber, Cebrail’in kendisine bildirdiği şekilde, nasıl abdest alınacağını müslümanlara öğretmiştir.
Hz. Peygamber “Cennetin anahtarı namaz, namazın anahtarı ise abdesttir” (Tirmizi, “Tahâret”, 3; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, III, 340) buyurmuştur. Yine ümmetinden hiç görmediği insanları kıyamet gününde nasıl tanıyacağı sorulduğunda “Aldıkları abdestten dolayı kıyamet günü organları parlayarak gelecekler. Ben de onları kevser havuzu başında karşılayacağım” demiştir (Müslim, “Tahâret”, 39; Nesai, “Tahâret”, 110). Kulun yaratıcısının karşısına ibadet maksadıyla çıkabilmesi için maddi bakımdan temiz olması yanında mânen de temizlenmiş ve arınmış olması gerekir. Abdestle sadece yıkanan organlar maddi kirlerden temizlenmiş olmaz, abdest alan kişi manevi bir arınmışlık duygusu tadar, kalbi aydınlık ve huzurla dolar. Allah resulü de şöyle buyurmuştur: “Her kim abdest alır ve abdestini güzelce almaya özen gösterirse günahları vücudundan çıkar, hatta tırnaklarının altından süzülür gider” (Müslim, “Tahâret”, 33); “Kim güzelce abdest alır da kalbiyle ve yüzüyle yönelerek iki rekât namaz kılarsa cennete girmeyi hak eder” (Ebû Dâvûd, “Salât”, 158).
Namaz kalmak, mushafa dokunmak ve tilavet secdesi yapmak için abdest almak farzdır. Kabe’yi tavaf etmek için abdest almak Hanefilere göre vacip, Şafiilere göre farzdır. Hz. Peygamber’in her namaz için aynı abdest aldığı bilinmektedir. Ancak bunun istisnaları da vardır, mesela Mekke’nin fethi sırasında Hz. Peygamber aynı abdestle birden fazla vaktin namazını kılmıştır. Birçok sahâbînin de aynı abdestle birkaç vaktin namazını kıldıkları bilinmektedir (Buhâri, “Vudû”, 54; Tirmizi, “Tahâret”, 44; Ebû Davud, “Tahâret”, 65). Dolayısıyla her namaz için ayrı abdest almak farz değil sünnettir. Abdest almak, bazı ibadet ve fiillerde ise sevaba vesile kabul edilmiştir. Bu çerçevede mescide abdestli girmek, her vakit namazı için yeni bir abdest almak, dini kitapları okumak ve okutmak için abdest almak ve yatmadan önce abdest almak tavsiye edilmiştir. Abdest almak başlı başına bir ibadet olmayıp belli ibadetlerin yapılmasına vesile ve hazırlık mahiyetinde bir ibadettir. Bununla birlikte Hz. Peygamber namaz dışındaki zamanlarda da abdestli bulunmaya özen göstermiştir. İslam âlimleri de abdestin manevi niteliğini göz önünde tutarak müslümanın mümkün olduğunca her işe abdestli başlamasını ve her zaman abdestli bulunmasını tavsiye etmişlerdir.
Farzları
Abdestin geçerli olabilmesi için gerekli görülen unsurlar şunlardır:

Yüzü yıkamak,
Eller ve kolları dirseklerle beraber yıkamak,
Başı meshetmek,
Ayakları topuklar ve aşık kemikleriyle beraber yıkamak.

Abdest organlarını yıkamak, damlayacak şekilde suyun organ üzerinden akıtılmasıyla gerçekleşir. Şafii mezhebine göre abdest almaya niyet etmek ve abdest organlarını ayetteki sıraya göre yıkamak da farzdır. Bunlar, Hanefilere göre ise sünnettir. Yüzün sınırı iki kulak yumuşağı, alındaki saç bitim yeri ile çenenin sona erdiği yer arasında kalan kısım olarak tespit edilmiştir. Hanefi mezhebine göre başın dörtte birini meshetmek farzdır. Şâfiî mezhebinde ise başın az da olsa bir miktarının meshedilmesi yeterli görülmüştür. Sünni dört mezhebe göre abdest alırken ayakları yıkamak farzdır. Abdest organlarından birini yıkamak sağlık açısından sakıncalı ise, o organ meshedilir. Meshetmek de zararlı ise, meshe de gerek yoktur. Üzerinde sargı bulunan bir organın suyla yıkanması sağlık açısından zararlı ise, sargi çözülmez ve sargi üzerine meshedilmesiyle yetinilir (bk. MESH).
Abdestin geçerli olabilmesi için:

Temiz ve temizleyici bir su kullanılmalıdır; başka bir şeyi temizlemede kullanılmış suyla abdest alınamaz; su bulunamıyorsa teyemmüm edilir (bk. SU; TEYEMMÜM).
Abdest organlarında kuru bir yer kalmamalıdır. Nitekim abdest alan birini izleyen Hz. Peygamber, onun ayağında bir tırnak kadarlık kısmı yıkamadan eksik bıraktığını görünce “Geri dön ve abdestini tam olarak al” diye kendisini uyarmıştır (Müslim, “Tahâret”, 31). Suyun temasını engelleyecek oje, yapışkan madde, mum, donmuş yağ gibi bir maddenin organlarda bulunmaması, varsa giderilmesi gerekir. Meslekleri gereği sürekli yağ ve boya gibi maddelere temas edenlerin eldiven kullanmaları mümkün olmuyorsa, temizleyebildikleri ölçüde deri üzerindeki bu maddeleri gidermeye çalışmaları yeterlidir.

Sünnetleri

Abdest almaya niyet etmek,
Besmele çekmek,
Abdeste başlamadan elleri bileklere kadar yıkamak,
Dişleri temizlemek,
Ağza su vermek (mazmaza),
Burna su vermek (istinşak),
Sık olan sakalın diplerine su girmesini sağlamak,
Aralarında kuru yer kalmaması için el parmaklarını birbirine geçirip ovuşturmak (hilallemek),
Yıkanması gereken organları üç defa yıkamak,
Başın tamamını bir defa meshetmek,
Kulakları meshetmek,
Kol ve ayakları yıkarken önce sağ organdan başlamak,
Abdest organlarını ayetteki sıraya göre ve ara vermeksizin arka arkaya yıkamak,
Organları ovalayarak yıkamak.

Edepleri
Farzların ve sünnetlerin yanı sıra, bir de abdestin edepleri (adab) vardır. Bunlar, abdestin en uygun ve doğru bir şekilde alınmasına katkı sağlayan yardımcı unsurlardır. Abdestin başlıca adabı şunlardır:

Kıbleye dönmek,
Suyu israf etmemek,
Abdest suyunun üzerine sıçramasından kaçınmak,
Ağza ve buruna suyu sağ elle vermek, burnu sol elle temizlemek,
Yüzüğün altına su geçmesini sağlamak,
Boynu meshetmek,
Abdestten sonra kelime-i şehadet getirmek ve Kadr suresini okumak,
Abdestten önce ve sonra dua etmek,
Abdestin sonunda iki rekât namaz kılmak.

Mekruhları

Su dışındaki herhangi bir sıvıyla abdest almak,
Euzü ve besmele çekmeden abdest almak,
Suyu gereğinden fazla veya az kullanmak,
Abdestte başkasından yardım istemek,
Sol elle ağza ve burna su vermek,
Dünya kelâmı konuşmak,
Sırayı gözetmeden abdest almak.

Hükmü
Abdestin hükmü, alınması gereken ibadetin hükmü ile bağlantılıdır. Namaz kılmak farz olduğundan namaz kılacak kimsenin abdest alması da farzdır. Abdestin ne zaman bozulacağını, bu yüzden yeniden abdest almanın ne zaman gerekli olacağını belirleyen bazı kurallar da vardır.
Abdestin Bozulması
Hanefi mezhebine göre abdestin bozulduğu başlıca haller şunlardır:

İdrar ve dışkı çıkması,
Abdesti bozan yellenme,
Vücuttan kan, irin, sarı su gibi şeylerin çıkması,
Ağız dolusu kusmak,
Ağızdan kan gelmesi,
Vücudun bir yerinden çıkan kanın akması,
Teyemmüm eden kimsenin su bulması.

Şafii mezhebinde ise abdesti bozan başlıca haller şunlardır:

İdrar ve dışkı çıkması,
Abdesti bozan yellenme,
İdrar ve dışkı yollarından kan, irin gibi şeylerin çıkması,
Teyemmüm eden kimsenin su bulması.

Abdest, temizliğe ve ibadetlere olan yaklaşım açısından İslam’ın temel taşlarından biri olarak kabul edilir ve müslümanların ruhsal ve bedensel olarak arınmalarını sağlar.